فرهنگ نوعثمانی؛ تهدیدی بزرگ‌تر از سیاست خارجی

این روزها که مقامات و مطبوعات ایرانی پاسخ‌های متعددی به رجب طیب اردوغان داده‌اند، نام سیاست نوعثمانی‌گرایی مکرر به گوش می‌رسد: می‌گویند اردوغان تلاش دارد با بکارگیری آن، سرزمین‌های سابق امپراتوری عثمانی را بازپس‌گیرد و با آرزوی دستیابی به اقتدار سلطان محمد فاتح، سلطان سلیمان محتشم و سلطان سلیم مهیب، خلافتی دیگر بنا کند و

نوعثمانی‌گرایی یک ایدئولوژی است که اشاره به احیای قدرت سابق ترکیه و خصوصاً بخش آناتولی به‌عنوان میراث‌دار امپراتوری عثمانی دارد، به‌ویژه از جنبه غرب‌ستیزانه آن. این ایدئولوژی از این جهت یک لفظ مشترک تلقی می‌شود که انواع گوناگونی از نوعثمانی‌گرایی تاکنون طلوع و غروب کرده‌اند؛ از تورگوت اوزال تا احمد داوداوغلو و اکنون اردوغان؛ از حزب رفاه و حزب فضیلت تا اینک حزب عدالت وتوسعه. آنچه امروزه محل بحث کارشناسان مسائل بین‌الملل قرار دارد، نوعثمانی‌گرایی اردوغانی است که ماهیتا با دیگر ایدئولوژی‌ها متفاوت است.

نوعثمانی‌گرایی اردوغانی یک پروژۀ هویتی برای ترکیۀ قرن بیست‌ویک است، یعنی دورۀ روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه؛ و شدیدا متاثر از عصر سلطان عبدالحمید دوم است. این ایدئولوژی هم برای سیاست داخلی، هم سیاست خارجی و هم سبک زندگی برنامه‌ریزی دارد و از این جهت یک ایدئولوژی دولتی تمام‌عیار است. در سیاست داخلی، نوعثمانی‌گرایی ظاهرا توجیه‌گر حکومت اقتدارگرای اردوغان است؛ در حالی که در سیاست خارجی، تعریف‌کنندۀ منافع ملی، راهبردها و تاکتیک‌هاست.

در این میان، بیشترین اثرگذاری در جامعۀ ایران را نه سیاست خارجی نوعثمانی‌گرایی، بلکه سبک زندگی آن دارد. این ایدئولوژی همان‌قدر که هویت‌بخش است، ذائقه‌ساز هم هست. تغییر اسامی معابر و احیای سنت‌های عثمانی کوچک‌ترین نشانۀ این تغییر ذائقه است. برای جامعۀ ایران امروزه مبلمان شهری، سبک آشپزی، پوشاک، صنعت فیلم‌سازی و در یک کلام سبک زندگی اسلامی-عثمانی ترکیه است که جذاب است. فیلم‌ها و سریال‌های فتح ۱۴۵۳، قیام ارطغرل و پایتخت عبدالحمید همان قدر نوعثمانی‌گرایانه است که رستوران‌های زنجیره‌ای حاجی عبدالله، بورسا، لیمان، حاجی صالح افندی با «منوهای عثمانی»شان. اگرچه نباید از سیاست خارجی نوعثمانی‌گرایانۀ اردوغان غافل شد، اما رسوخ سبک زندگی این ایدئولوژی می‌تواند برای جامعه و فرهنگ ایران خطرناک‌تر باشد.